Umowa darowizny należy do kategorii nazwanych umów prawa cywilnego. W praktyce oznacza to, że pełną jej regulację odnajdziemy w przepisach Kodeksu cywilnego. Darowizna może być dokonana nie tylko pomiędzy członkami najbliższej rodziny, ale także i dalszymi krewnymi a nawet całkowicie obcymi dla siebie osobami. Co warto wiedzieć o darowiźnie od rodziny?
Czym jest darowizna?
Zgodnie z treścią art. 888 i 889 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nie stanowią darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami KC,
- gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Cechy darowizny ma każda umowa, w której darczyńca zmierza do wzbogacenia obdarowanego kosztem swego majątku, a jedynie pełna odpłatność wyłącza darowiznę. Do zawarcia umowy darowizny dochodzi więc w każdym wypadku, gdy wartość świadczenia darczyńcy jest znacznie wyższa od wartości świadczenia obdarowanego. W konsekwencji nałożenie na obdarowanego obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby, która jednocześnie staje się wierzycielem, nie jest sprzeczne z naturą umowy darowizny i jest dopuszczalne w świetle zasady swobody umów wynikającej z art. 3531 KC.
Pamiętajmy, że Artykuł 888 Kodeksu cywilnego nie wymaga uzgodnienia sfery motywacyjnej. Pobudki stron mogą pozostać rozbieżne (np. darczyńca traktuje świadczenie jako akt czystej szczodrobliwości, a obdarowany ocenia, że świadczenie mu się słusznie należy jako wyraz wdzięczności). Uznanie, że dodatkową przesłanką skuteczności darowizny jest swoiście rozumiana kauza umowy, jest pozbawione podstaw normatywnych.
Darowizna od rodziny
Członkowie jednej rodziny mogą występować w obu rolach przy umowie darowizny, tj. jako darczyńca i obdarowany. Oczywiście w ramach jednego zobowiązania musimy mieć do czynienia z dwiema osobami – nie można dokonywać darowizn na rzecz samego siebie.
Darowizna od rodziny może korzystać ze zwolnienia podatkowego. Co do zasady taka umowa podlega bowiem opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Podatnikiem w tej sytuacji jest oczywiście obdarowany – to on musi uiścić odpowiednią kwotę pieniężną na rzecz Urzędu Skarbowego (jest ona uzależniona od wartości przedmiotu darowizny oraz klasyfikacji obdarowanego w tzw. skali podatkowej). Bliskie pokrewieństwo pomiędzy obdarowanym a darczyńcą pozwala jednak na uniknięcie tego obowiązku – jeśli darowizna zostanie zgłoszona do właściwego Naczelnika Urzędu Skarbowego w ciągu 6 miesięcy od dnia jej dokonania to obdarowany nie będzie musiał opłacać podatku.
Zwolnienie podatkowe nie dotyczy jednak wszystkich członków rodziny, lecz jedynie tych najbliższych. Aby skorzystać z takiego prawa obdarowany musi znajdować się w tzw. zerowej grupie podatkowej, należą do niej:
- małżonek,
- zstępni (np. dzieci),
- wstępni (np. rodzice czy dziadkowie),
- pasierb,
- rodzeństwo,
- ojczym,
- macocha.
Stosownie do przepisu art. 4a ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku od spadków i darowizn nabycie własności praw majątkowych, jeżeli zgłoszono nabycie tych praw organowi podatkowemu nastąpiło nie później, niż w terminie 6-ciu miesięcy od dnia, w którym nabywca dowiedział się o ich nabyciu. Jako zasadę należy przyjąć, że 6-cio miesięczny termin na zgłoszenie tych praw majątkowych w postaci czeków uzyskanych od amerykańskiego zarządcy spadku, należy liczyć od dnia doręczenia tych czeków nabywcy (np. przesyłką pocztową). W razie wątpliwości w przedmiocie ustalenia daty nabycie własności opisywanych praw majątkowych, termin ten należy liczyć od dnia złożenia czeków w banku w celu ich realizacji, przyjmując to zdarzenie jako datę pewną.
Forma umowy darowizny
Zgodnie z obowiązującymi przepisami oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.
Wprawdzie oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Pamiętajmy, że jeżeli umowa przeniesienia praw i zobowiązań (cesja) zawiera wszystkie elementy pozwalające ją uznać za umowę darowizny w rozumieniu art. 888 § 1 KC, a nadto umowa darowizny jest ważna, pomimo, że nie została zawarta w formie aktu notarialnego, ponieważ stosownie do art. 890 § 1 KC została wykonana w momencie wyrażenia zgody przez na przelew wierzytelności, to w konsekwencji obowiązek podatkowy z tytułu nabycia praw majątkowych powstaje, stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od spadków i darowizn, z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia.
