Dobra osobiste przysługują każdemu człowiekowi i są nienaruszalne. W praktyce może dojść jednak do sytuacji, w których osoba trzecia może dopuścić się niekorzystnej ingerencji w cudze dobra. W takich przypadkach pokrzywdzony może skutecznie bronić swoich dóbr osobistych.
Czym są dobra osobiste?
Zgodnie z treścią art. 23 Kodeksu cywilnego, dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Dobra osobiste mają charakter niematerialny, nie da się ich ani zmierzyć, ani zważyć. Niemniej jednak pozostają pod ochroną prawa cywilnego, tak aby każdy człowiek mógł korzystać ze swojej wolności przy poszanowaniu wolności innych ludzi.
Naruszenie dóbr osobistych
Problematyka naruszania dóbr osobistych jest bardzo złożona, ponieważ zależy od charakteru osoby, której dobro zostało naruszone oraz od tego jak zareaguje w takiej sytuacji. Dla jednej osoby zdarzenie prowadzące do naruszenia dobra osobistego będzie błahostką, dla innej zaś przyniesie bardzo poważne i przykre konsekwencje.
Do naruszenia dobra osobistego może dojść na skutek działania zgodnego z prawem. W takiej sytuacji uwzględnienie roszczenia ochronnego jest jednak wyłączone, albowiem nie doznaje uszczerbku prawo podmiotowe, które taką ochronę, środkami przewidzianymi przez porządek prawny zapewnia.
Przy ocenie naruszenia dobra osobistego należy odnosić się do kryteriów i mierników o charakterze obiektywnym, a nie jedynie do subiektywnych odczuć osoby domagającej się zadośćuczynienia, nawet jeżeli mają one podłoże w jej silnym przekonaniu o naruszaniu dobra osobistego. Nie każde odczuwane zakłócenie dobrostanu psychicznego oznacza, że doszło do naruszenia dóbr osobistych w rozumieniu przepisów art. 23 i 24 KC. Przykładowo niski standard życia w czasie pobytu w zakładzie karnym nie oznacza jeszcze, że doszło do uchybienia godności skazanego. Dochodzi do niego dopiero wówczas, gdy poziom cierpienia i upokorzenia jakiego doznaje osadzony jest na tyle znaczny i nasilony, że można ocenić (według kryteriów obiektywnych), że wykracza poza nieunikniony element cierpienia wpisanego w karę pozbawienia wolności.
Dla istnienia dobra osobistego i uznania, że doszło do jego naruszenia, znaczenie mają oceny społeczne, analiza z punktu widzenia rozsądnego człowieka. Nie ma natomiast znaczenia subiektywne przekonanie zainteresowanego. Dokonując oceny czy nastąpiło naruszenie danego dobra osobistego należy odnosić się do poglądów panujących w społeczeństwie, posługiwać się w tym celu abstrakcyjnym wzorcem „przeciętnego odbiorcy”, a nie odwoływać się do jednostkowych odczuć i ocen osoby pokrzywdzonej. Obiektywizacja dóbr osobistych przeprowadzana jest według testu odczuć „uczciwego rozsądnie myślącego człowieka” i umożliwia oddalenie roszczeń osób nadwrażliwych, nadmiernie skoncentrowanych na własnej osobie. Poczucie krzywdy, czy nawet drastyczne naruszenie sfery odczuć człowieka nie jest wystraczające dla odwołania się do kategorii dóbr osobistych.
Skutki naruszenia dóbr osobistych
Zgodnie z treścią art. 24 KC, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
W praktyce naruszenie dóbr osobistych będzie wiązało się z zainicjowaniem odpowiedniego postępowania sądowego, które będzie miało na celu pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności za swoje zachowanie. Powód, który zdecyduje się wnieść taką sprawę do sądu musi jednak pamiętać, że to na nim spoczywa obowiązek wykazania, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych oraz że doznał w ten sposób krzywdy wymagającej naprawienia.
